Ευτυχισμένα πρόβατα με τη βοήθεια της τεχνολογίας

Η κλιματική αλλαγή απειλεί την ευζωία των παραγωγικών ζώων και εν γένει την επιβίωση της κτηνοτροφίας. Ερευνητές του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ χρησιμοποιώντας τεχνολογίες ακριβείας προσπαθούν να αναχαιτίσουν τις αυξανόμενες ανησυχίες των καταναλωτών σχετικά με την εξασφάλιση της καλής διαβίωσης των ζώων, την αειφορική διαχείριση των περιβαλλοντικών πόρων και την παραγωγή ιχνηλάσιμων προϊόντων

Αλήθεια, εμείς οι άνθρωποι έχουμε ποτέ αναλογιστεί ποια είναι τα «θέλω των ζώων»;

Οι ειδικοί μιλούν για μια δύσκολη αποκρυπτογράφηση, γιατί υπάρχουν διαφορετικοί κώδικες επικοινωνίας ανά είδος. Σε μία πρώτη προσέγγιση κάποιος θα κατέληγε με ευκολία στο ότι τα ζώα θέλουν αυτά που έχουν ή κάνουν όταν βρίσκονται έξω στη φύση!

Πώς ορίζεται όμως η «φυσιολογική» ζωή τους; Τα παραγωγικά ζώα έχουν υποστεί μερικές χιλιάδες χρόνια γενετικής επιλογής και εξημέρωσης, γεγονός που καθιστά δύσκολο τον ορισμό της με ακρίβεια. Μπορεί όμως να οριστεί το επίπεδο της ευζωίας τους, που δεν είναι τίποτα άλλο από τον τρόπο με τον οποίο ένα ζώο αντεπεξέρχεται στις συνθήκες στις οποίες ζει. Σύμφωνα με επιστημονικές αποδείξεις, ένα ζώο έχει ικανοποιητικό επίπεδο ευζωίας όταν είναι υγιές, διαβιεί σε καλό περιβάλλον, σιτίζεται ορθά, είναι ασφαλές, ικανό να εκφράσει την έμφυτη – εγγενή συμπεριφορά του και δεν υποφέρει από δυσάρεστες καταστάσεις όπως πόνο, φόβο ή αγωνία.

Στην επίτευξη ενός υψηλού επιπέδου ευζωίας των παραγωγικών ζώων που συνίσταται στην εξασφάλιση των παραπάνω συνθηκών, επικεντρώνεται ένα τμήμα της έρευνας που διενεργείται στο Ινστιτούτο Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ. «H προαγωγή της ευζωίας των αγροτικών ζώων αποτελεί σήμερα μια πρόκληση εξαιτίας πολλών παραγόντων με πρώτη την κλιματική αλλαγή», διευκρινίζει η Δρ. Μαρία-Αναστασία Καρατζιά που είναι ερευνήτρια στο Ινστιτούτο.

Η κλιματική αλλαγή βλάπτει σοβαρά την κτηνοτροφία…

Σύμφωνα με την Ελληνίδα επιστήμονα οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα αγροτικά ζώα είναι πολυεπίπεδες. Συγκεκριμένα, η αύξηση του CO₂ στην ατμόσφαιρα υποβαθμίζει την ποιότητα παραγόμενης χλωρομάζας, δηλαδή τη βοσκήσιμη ύλη, η οποία επηρεάζεται και από την αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος που αλλάζει τη σύνθεση των βοσκοτόπων. Η αύξηση της θερμοκρασίας μειώνει επίσης τη διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών της βοσκής, την αναπαραγωγική απόδοση, τη γαλακτοπαραγωγή και την κρεοπαραγωγή των ζώων, ενώ επιδρά και στην υγεία τους, διαταράσσοντας τη μεταβολική λειτουργία τους. Τέλος, η μεταβολή του προτύπου βροχοπτώσεων και οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας, εκτός του ότι επηρεάζουν την βιοποικιλότητα των βοσκοτόπων, προκαλούν αύξηση των παθογόνων παρασίτων και οδηγούν σε έξαρση των σχετικών νοσημάτων.

«Η βιωσιμότητα της παραγωγής προβάτων στη λεκάνη της Μεσογείου αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις μπροστά στις διαρκώς κλιμακούμενες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, με την καλή διαβίωση των ζώων να διακυβεύεται σοβαρά λόγω της θερμικής καταπόνησης. Μια εγχώρια φυλή με καλή προσαρμογή και ανθεκτικότητα σε απαιτητικά περιβάλλοντα και συστήματα εκτροφής με χαμηλές εισροές, είναι το Καραγκούνικο πρόβατο» εξηγεί η Δρ. Καρατζιά.

Η ίδια μαζί με άλλους ερευνητές από το Ινστιτούτο Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής και το Ινστιτούτο Κτηνιατρικών ερευνών του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ μέσω του ερευνητικού προγράμματος Perform μελέτησαν τις επιπτώσεις της θερμικής καταπόνησης στην ευζωία των καραγκούνικων προβατίνων, σε μια ημιορεινή περιοχή στη Θεσσαλία.

«Το Καραγκούνικο πρόβατο αποτελούσε την κύρια φυλή προβάτων στη Θεσσαλία και είναι  άμεσα συνδεδεμένη με την ιστορία της περιοχής, το περιβάλλον και τα παραδοσιακά συστήματα εκτροφής. Εντούτοις, ο πληθυσμός της φυλής παρουσιάζει φθίνουσες τάσεις και εκτιμάται σήμερα σε 50.000 ζώα (σε 4500 προβατίνες πραγματοποιείται έλεγχος των αποδόσεων από το Κέντρο Ζωικών Γενετικών Πόρων Καρδίτσας, ΥπΑΑΤ).», περιγράφει η Δρ. Καρατζιά

Καθώς οι εκτροφές στα ημιορεινά και τα ορεινά της χώρας επηρεάζονται από την κλιματική κρίση σε κλιμακούμενη ένταση, το μικροκλίμα της εκτροφής και του βοσκοτόπου κρίνεται ως κρίσιμο. Αντίστοιχα, η επιλογή εγχώριων φυλών με αυξημένη ανθεκτικότητα σε ακραίες κλιματικές συνθήκες αναδεικνύεται σε σημαντική παράμετρο η οποία μπορεί να κρίνει την επιβίωση μιας εκτροφής. Σε αυτό το πλαίσιο, φαίνεται πως τα Καραγκούνικα πρόβατα προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους κατά τη βόσκηση ανάλογα με την ένταση της θερμικής καταπόνησης που υφίστανται. Έτσι, κάνουν περισσότερες στάσεις καθώς βόσκουν και παραμένουν περισσότερο σε περιοχές με σκιά ή/και νερό, όταν οι συνθήκες είναι δυσμενείς. Παράλληλα, τα πρόβατα της συγκεκριμένης φυλής διατηρούν τη μεταβολική ισορροπία του οργανισμού τους σχεδόν σταθερή, παρά τις έντονες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και της υγρασίας στο περιβάλλον. Η καταγραφή της συμπεριφοράς των ζώων κατά τη βόσκηση πραγματοποιήθηκε με τη χρήση περιλαίμιων γεωθεσίας (gps), μέσω των οποίων αντλούνται στοιχεία σε πραγματικό χρόνο σχετικά με τη θέση, την ταχύτητα κίνησης και τη διαδρομή που κατέγραφε το ποίμνιο.  

Κτηνοτροφία ακριβείας

Καθώς οι παγκόσμιες συνθήκες μεταβάλλονται με ραγδαίους ρυθμούς, η κτηνοτροφία πρέπει να προσαρμόζεται στη μεγαλύτερη ζήτηση προϊόντων και στην ταυτόχρονη συρρίκνωση των φυσικών πόρων. Την ίδια στιγμή πρέπει να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις σχετικά με την ευζωία των ζώων, την περιβαλλοντική αειφορία και τη δημόσια υγεία, εφαρμόζοντας την «ηθική» κτηνοτροφία και βελτιώνοντας παράλληλα την αποτελεσματικότητα της παραγωγικής διαδικασίας. Και εδώ έρχεται η κτηνοτροφία ακριβείας που συνιστά ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης με στόχο την παρακολούθηση του ζωικού κεφαλαίου (στο επίπεδο του ζώου).

«Η κτηνοτροφία ακριβείας βρίσκει εφαρμογή στην ανάπτυξη των ζώων, στα επίπεδα παραγωγής (π.χ. γάλακτος) και στην ανίχνευση και την παρακολούθηση ασθενειών και παραμέτρων που σχετίζονται με τη συμπεριφορά τους και το περιβάλλον στο οποίο εκτρέφονται», επισημαίνει η Δρ. Καρατζιά

Και αν νομίζει κάποιος πως πρόκειται για κάτι καινούργιο, αρκεί να πάμε λίγο πίσω στον χρόνο και ειδικά στη δεκαετία του 1970 και να θυμηθούμε την εμφάνιση του πρώτου ατομικού ηλεκτρονικού γαλακτομετρητή για αγελάδες. «Έχουμε ξεπεράσει φυσικά τον ηλεκτρονικό γαλακτομετρητή και εστιάζουμε στην ανάπτυξη και χρήση καινοτόμων βιομετρικών αισθητήρων, στην ψηφιοποίηση της κτηνοτροφίας και της αλυσίδας παραγωγής και στη λήψη διαχειριστικών αποφάσεων βάσει στοιχείων-μετρήσεων και όχι εμπειρικά», προσθέτει η Ελληνίδα ερευνήτρια, σημειώνοντας πως η αγροτική παραγωγή και ειδικά η κτηνοτροφία παραμένει μία από τις λιγότερο ψηφιοποιημένες βιομηχανίες στον κόσμο.

Οι ερευνητές και ερευνήτριες στο Ινστιτούτο Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ χρησιμοποιούν μια σειρά τεχνολογιών κτηνοτροφίας ακριβείας, όπως αισθητήρες με τεχνολογία RFID (Radio Frequency Identification) -«ταυτοποίησης μέσω ραδιοσυχνοτήτων», στη μορφή βόλων ή ενωτίων, για τη μέτρηση φυσιολογικών παραμέτρων (π.χ. για τη θερμοκρασία του σώματος, για την κατανάλωση της τροφής, για την καταγραφή του καρδιακού ρυθμού) ή αισθητήρες για την εκτίμηση της συμπεριφοράς με τη μορφή περιλαιμίων, ενωτίων ή ποδομέτρων. Επιπλέον είναι διαθέσιμοι αισθητήρες για την εφαρμογή διαχειριστικών πρακτικών όπως π.χ. αυτόματη ζυγαριά, αυτόματη πύλη διαχωρισμού σε ομάδες ή στιγματοτοποθέτηση, που παρέχει πληροφορίες για τη θέση του ζώου σε πραγματικό χρόνο μέσω κινητού και ειδοποιεί για αλλαγές στη δραστηριότητά του ή τυχόν απομάκρυνση από συγκεκριμένο χώρο που ορίζει ο κτηνοτρόφος. Όλα όσα περιγράφονται διατίθενται στην αγορά σε ολοένα και χαμηλότερες τιμές, καθώς οι τεχνολογίες που αξιοποιούν γίνονται περισσότερο προσβάσιμες για τον μέσο χρήστη.

Στοιχεία από συστήματα ακριβείας –αισθητήρες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μοντέλα πρόβλεψης και τελικά σε ψηφιακά συστήματα υπηρεσιών, τα οποία έχουν τη δυνατότητα ενίσχυσης της παραγωγικότητας και τη βελτίωση της ευζωίας των ζώων στην εκτροφή. Πρακτικά, σε μία πλατφόρμα Blockchain όλα τα παραπάνω μεταφράζονται ως καταγραφή της προέλευσης του προϊόντος (γάλα/κρέας) και εκτίμηση των παραμέτρων ευζωίας των ζώων, ψηφιοποίηση δεδομένων με ασφαλή τρόπο στην εκτροφή, διατήρηση της εσωτερικής ιχνηλασιμότητας και εκτύπωση κωδικού προϊόντος κατά τη μεταποίηση, εισαγωγή στοιχείων αποστολής και παράδοσης, τηρώντας μέτρα για τη διατήρηση της θερμοκρασίας και της υγιεινής κατά τη διανομή, παροχή στοιχείων ιχνηλασιμότητας στις ετικέτες ή μέσω barcode για την εκτίμηση της ποιότητας κατά τη λιανική πώληση και τελικά χρήση κωδικού QR στη συσκευασία ή μέσω εφαρμογής στο smartphone για πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες σχετικά με την προέλευση και την επεξεργασία του προϊόντος από τους καταναλωτές.

Πληροφορίες: Δρ Μαρία Καρατζιά, ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, Ινστιτούτο Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής, Γιαννιτσά, karatzia@elgo.gr

Κείμενο: Βάσω Μιχοπούλου

Σχετικό Ινστιτούτο: Ινστιτούτο Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής