Ροδακινιές και βερικοκιές πιο… δυνατές και από την κλιματική αλλαγή

Στην αναζήτηση καλλιεργητικών πρακτικών και ανθεκτικών ποικιλιών οπωροφόρων δέντρων για την αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος επικεντρώνεται η έρευνα στο Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ

«Τίποτα δεν συγκρίνεται με το να επισκέπτεσαι τους οπωρώνες σου, να βλέπεις τα δένδρα να ανθίζουν και τα άνθη να δένουν διασφαλίζοντας καλή παραγωγή», λέει ο 58χρονος παραγωγός στην Νάουσα, Νίκος Π. περιγράφοντας την αγάπη και πάθος του για την καλλιέργεια των πυρηνοκάρπων όπως οι ροδακινιές, δαμασκηνιές, κερασιές, βυσσινιές και βερικοκιές, που τόσο καλά γνωρίζει να κάνει. Ο ίδιος, όπως και όλοι οι Έλληνες παραγωγοί των πυρηνοκάρπων στη Βόρεια Ελλάδα, κάθε χρόνο ανησυχούν για την παραγωγή τους, κυρίως όταν δεν βλέπουν τις παγωνιές που έχουν ανάγκη τα δένδρα για να καρπίσουν. Παρόμοιες ανησυχίες έχουν κάποιες χρονιές και οι ακτινιδοπαραγωγοί στην Άρτα και οι βερικοπαραγωγοί στον Βόλο και άλλοι παραγωγοί σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας.

Την ανησυχία τους ενστερνίζονται και οι ερευνητές στο Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, EΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ που βρίσκεται στη Νάουσα Ημαθίας, οι οποίοι μελετώντας δεδομένα θερμοκρασιών του τελευταίου μισού αιώνα, διαπιστώνουν ότι πραγματικά το κλίμα στην ευρύτερη περιοχή έχει αλλάξει, με τη θερμοκρασία να αυξάνεται τόσο κατά τους χειμερινούς, όσο και κατά τους θερινούς μήνες.

«Οι ροδακινιές όπως και άλλα φυλλοβόλα οπωροφόρα δένδρα έχουν αναπτύξει έναν μηχανισμό προσαρμογής για να μπορούν να επιβιώνουν στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα. Για να ανθίσουν και να παράγουν κανονικά απαιτείται η έκθεσή τους σε χαμηλές θερμοκρασίες και κατόπιν σε υψηλές. Η μη κάλυψη των αναγκών σε ψύχος προκαλεί καθυστέρηση στον χρόνο άνθησης, έκπτυξη των βλαστοφόρων οφθαλμών, παρατεταμένη άνθηση, πτώση των οφθαλμών παρουσία ατελών ανθών και μειωμένη καρπόδεση και παραγωγή», περιγράφει η Δρ. Παυλίνα Δρογούδη, επισημαίνοντας πως η κλιματική κρίση αποτελεί σήμερα μία επιπλέον απειλή για το εισόδημα του παραγωγού και τη συνέχιση της καλλιέργειας των φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων.

Μελέτη της Eurostat το 2022 αναφέρει πως η Ελλάδα είναι η χώρα που είχε μέχρι τώρα τις μεγαλύτερες απώλειες στην αγροτική παραγωγή ανά κάτοικο λόγω της κλιματικής κρίσης. Τα τελευταία έτη, συνέπεια της κλιματικής αλλαγής στη Βόρεια Ελλάδα ήταν και η παρουσία παρατεταμένων θερινών βροχοπτώσεων που σχετίζεται με αυξημένη εξάτμιση του νερού λόγω υψηλών θερμοκρασιών, η οποία προκάλεσε τεράστιες απώλειες στην παραγωγή του πολύ ντελικάτου φρούτου, του ροδάκινου. Σήμερα κορυφαία προτεραιότητα τόσο για τους ερευνητές όσο και για τους αγρότες είναι η ανεύρεση των μέσων για την αντιμετώπιση αυτής της κρίσης.

Αλλάζουν οι προτεραιότητες στη δημιουργία νέων ποικιλιών

Οι δημιουργοί νέων ποικιλιών καλούνται τώρα λόγω της κλιματικής αλλαγής να δώσουν προτεραιότητα, εκτός από την καλύτερη ποιότητα καρπού, και στη δημιουργία ποικιλιών με προσαρμοστικότητα και ανθεκτικότητα σε αντίξοες συνθήκες (ακραία καιρικά φαινόμενα, ασθένειες και εχθρούς).

Ερευνητές στο Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας, μέσω του έργου FREECLIMB, μελετούν τρόπους για να διαχειριστούν την κλιματική αλλαγή: «Το FREECLIMB είναι ένα ερευνητικό έργο χρηματοδοτούμενο από την Ευρωμεσογειακή πρωτοβουλία PRIMA (Partnership for Research and Innovation in the Mediterranean Area) που ξεκίνησε το 2019 και αφορά έξι καλλιέργειες: Αμύγδαλο, Βερίκοκο, Εσπεριδοειδή, Σταφύλι, Ελιά και Ροδάκινο. Το κύριο ερώτημα που προσπαθεί να απαντήσει το FREECLIMB είναι πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, ξεκινώντας από αυτό που έχουμε και αξιοποιώντας το, εκμεταλλευόμενοι τη φυσική γενετική ποικιλότητα  των τοπικών ποικιλιών φρούτων», διευκρινίζει η επιστημονικά υπεύθυνη του έργου, Δρ. Δρογούδη, στο οποίο επίσης συμμετέχουν οι Δρ. Γ. Παντελίδης, Δρ. Χ. Μπαζάκος και Δρ. Ι. Μάνθος.

Σε 15 πανεπιστήμια και ερευνητικά Ινστιτούτα από 9 χώρες της Μεσογείου μελετώνται, στο πλαίσιο του έργου, οι τοπικές ποικιλίες για να προσδιοριστεί η ανθεκτικότητά τους σε καταπονήσεις. Με τη χρήση σύγχρονων μοριακών εργαλείων θα επιταχυνθεί η διαδικασία εντοπισμού και επιλογής των ανθεκτικότερων ποικιλιών, οι οποίες θα χρησιμοποιηθούν ως γονεϊκές που θα μεταφέρουν σε νέες ποικιλίες-τις οποίες θα προμηθευτούν οι παραγωγοί- το χαρακτηριστικό της «ανθεκτικότητας σε καταπονήσεις». Επιπλέον θα δημιουργηθούν συλλογές αναφοράς (ποικιλιών) που εκφράζουν την γενετική παραλλακτικότητα για κάθε καλλιέργεια, οι οποίες θα φυτευτούν σε διαφορετικές χώρες, κάτω από διαφορετικές κλιματικές συνθήκες για να προσδιοριστεί το ανθεκτικότερο δέντρο για κάθε περιοχή.

Σε αυτούς τους κήπους του μέλλοντος, οι ερευνητές θα είναι σε θέση να διατηρήσουν την τοπική βιοποικιλότητα χρησιμοποιώντας παλιά-τοπικά δέντρα και να δοκιμάσουν στα χωράφια τα καλύτερα προσαρμοσμένα δέντρα σε κάθε περιοχή. Αυτοί οι κήποι θα λειτουργούν ως ένα είδος φυσικού καταλόγου, μέσα από τον οποίο οι αγρότες θα μπορούν να επιλέγουν νέες ποικιλίες ανάλογα με τις ανάγκες και την τοποθεσία τους.

Η ροδακινιά αποτελεί ένα φυτό μοντέλο για τη μελέτη χαρακτηριστικών της ποιότητας καρπών, της ανθεκτικότητας στη μονίλια (μύκητας) και της αντοχής στην ξηρασία. Οι ερευνητές στοχεύουν στη δημιουργία μιας λίστας γενοτύπων με ανθεκτικότητα σε βιοτικές (μονίλια και ωίδιο) και αβιοτικές (περιορισμένη άρδευση και αλατότητα) καταπονήσεις. Στη βερικοκιά μελετώνται επίσης τοπικές ποικιλίες ως προς την ανθεκτικότητα στον ανοιξιάτικο παγετό, τις απαιτήσεις σε ψύχος για τη διάσπαση του ληθάργου, την αντοχή στο βακτήριο Pseudomonas spp., την αντοχή στην ξηρασία, τον χρόνο ωρίμανσης και πολλά ποιοτικά χαρακτηριστικά του καρπού.

Επιλογή ποικιλίας ανάλογα με το χειμερινό ψύχος κάθε περιοχής

Σύμφωνα με τους ερευνητές του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ στο Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας, οι απαιτήσεις σε ψύχος κατά τους χειμερινούς μήνες για ομαλή καρποφορία είναι ένα γενετικά καθορισμένο χαρακτηριστικό. Έτσι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ποικιλιών, που δίνουν τη δυνατότητα της επιλογής τους ανάλογα με το κλίμα της κάθε περιοχής.

Οι ίδιοι, τα τελευταία τέσσερα χρόνια μελέτησαν μεγάλο αριθμό εμπορικών και τοπικών ποικιλιών κυρίως ροδακινιάς, βερικοκιάς και κερασιάς αλλά και άλλων ειδών ως προς τις απαιτήσεις τους σε ψύχος και συγκέντρωσαν πολύ χρήσιμα για τον παραγωγό δεδομένα που αποτελούν κριτήριο επιλογής μίας ποικιλίας για κάθε περιοχή φύτευσης. Αυτά τα δεδομένα προκύπτουν από τον υπολογισμό των ‘απαιτήσεων’ σε ψύχος με το ‘Δυναμικό’ (Dynamic) μοντέλο μέτρησης, το οποίο αναδεικνύεται ως το καταλληλότερο συγκριτικά με το μοντέλο μέτρησης ωρών με θερμοκρασία 0-7,2°C, που χρησιμοποιείται ευρέως από παραγωγούς και γεωπόνους για λόγους ευκολίας. Οι μελέτες έγιναν στα πλαίσια των έργων ‘Fruitrees2Safegaurd’ και ‘Freeclimb’ με χρηματοδότηση από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα κυκλοφόρησε και ο πρώτος οδηγός χαρακτηριστικών τοπικών ποικιλιών με τίτλο «Τοπικές ποικιλίες οπωροφόρων δένδρων: Περιγραφές πυρηνοκάρπων και αχλαδιάς από την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα» (264 καταγραφές/131 περιγραφές από 32 περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας ), με επιμέλεια της Δρ Παυλίνας Δρογούδη και τη συνεισφορά 13 γεωπόνων και ερευνητών από το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, το Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών και το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

«Οι τοπικές ποικιλίες δημιουργήθηκαν με την επιλογή και πολλαπλασιασμό τυχαίων σπορόφυτων από τους παραγωγούς και έχουν σταθερή παραγωγή καρπών με ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά, που μπορεί να είναι το απαραίτητο υλικό για τη δημιουργία νέων ποικιλιών ανθεκτικών σε καταπονήσεις. Συνεπώς, η διάσωση και η αξιοποίησή τους έχει μεγάλη σημασία για την αειφορική παραγωγή και τη διατροφική ασφάλεια. Ευελπιστούμε πως η παρούσα καταγραφή των φαινοτυπικών χαρακτηριστικών τοπικών ποικιλιών οπωροφόρων δένδρων θα αποτελέσει ένα σημείο αναφοράς για τον εντοπισμό και τη διάσωσή τους», λέει η Δρ Δρογούδη.

Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να βρουν το βιβλίο σε μορφή PDF στον ιστότοπο του Τμήματος Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας: https://pomologyinstitute.gr/.../Topikes-Poikilies...