Κτηνοτροφία: Από την Παράδοση…στην Καινοτομία

Η ποιμενική κτηνοτροφία αναδεικνύεται ως λύση για τη βιωσιμότητα και την καινοτομία στον πρωτογενή τομέα.

Σε μια εποχή όπου η καινοτομία θεωρείται συνώνυμο της τεχνολογίας και της αστικής ζωής, λίγοι φαντάζονται ότι οι πλαγιές της ορεινής χώρας κρύβουν σημαντικές προοπτικές, γνώση και καινοτόμες πρακτικές. Εκεί όπου άνθρωποι και κοπάδια κινούνται ακόμα με τους ρυθμούς της φύσης, (επαν) ανακαλύπτεται ένα μοντέλο ανάπτυξης που συνδυάζει τον πολιτισμό, τη βιοποικιλότητα και την τοπική οικονομία.

«Η εκτατική κτηνοτροφία δεν είναι μια απλή αγροτική πρακτική. Είναι τρόπος ζωής, πολιτισμός, βαθιά συνδεδεμένος με τη διατήρηση του τοπίου, την αειφορία και την κοινωνική συνοχή», αναφέρει ο Δρ Θανάσης Ράγκος, ερευνητής του Ινστιτούτου Αγροτικής Οικονομίας και Κοινωνιολογίας του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ. Η δουλειά του επικεντρώνεται στην ανάδειξη της ποιμενικής παραγωγής όχι ως παρωχημένης παράδοσης, αλλά ως βασικού πυλώνα για την αναζωογόνηση των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών της Μεσογείου.

Ζωντανά Εργαστήρια Καινοτομίας

Ένα από τα εργαλεία που αναδεικνύει ο Δρ Ράγκος για τη συν-δημιουργία καινοτόμων λύσεων που ανταποκρίνονται πραγματικά στις ανάγκες των ανθρώπων που ζουν και εργάζονται σε τοπικές κοινότητες, είναι τα λεγόμενα Ζωντανά Εργαστήρια Καινοτομίας – ή αλλιώς living labs. Πρόκειται για ανοιχτές διαδικασίες όπου συμμετέχουν ενεργά κτηνοτρόφοι, τοπικές κοινότητες, ερευνητές, επιχειρήσεις και φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Μέσα από τη συν-δοκιμή, τη συν-επικύρωση και τη συν-επίδειξη πρακτικών, τα living labs στοχεύουν στη δημιουργία λύσεων που ανταποκρίνονται ουσιαστικά στις τοπικές ανάγκες.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως εξηγεί ο ίδιος, αφορά στην προστασία και διαφοροποίηση τοπικών προϊόντων. Στην Ιταλία, η πρωτοβουλία «Adopt a Sheep» καλεί τον κόσμο να «υιοθετήσει» ένα πρόβατο, υποστηρίζοντας οικονομικά έναν κτηνοτρόφο και συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση της παραδοσιακής εκτροφής και του τοπίου. Η ιδέα αυτή, μέσα από τις ανταλλαγές μεταξύ κοινοτήτων, υιοθετήθηκε στην Κροατία και μετασχηματίστηκε σε «Adopt a Goat», προσαρμοσμένη στις τοπικές συνθήκες και παραδόσεις. Αυτές οι δράσεις εντάσσονται στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου PASTINNOVA, (https://pastinnova.eu/) που συντόνισε ο ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ τα προηγούμενα 3 χρόνια και ολοκληρώθηκε φέτος με τη στήριξη του Prima Foundation. Κατά τη διάρκεια του αναδείχθηκαν η σημασία της εκτατικής κτηνοτροφίας για τη βιωσιμότητα και την αγροτική ανάπτυξη στη Μεσόγειο.

Αντίστοιχες προσπάθειες ανάδειξης προϊόντων έχουν γίνει και στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο του Έργου TrueCheese, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, δημιουργήθηκε ένα τυρί αποκλειστικά από θερινό γάλα μετακινούμενων προβάτων. Ωστόσο, παρά την πρόοδο που σημειώθηκε, η προσπάθεια δεν κατέληξε στην καθιέρωση του προϊόντος στην αγορά έως και σήμερα. Όπως επισημαίνει ο Δρ Ράγκος « η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η συνεργασία. Για να ευδοκιμήσει μία πρωτοβουλία, απαιτείται - μια «χωρική» προσέγγιση που να προωθεί τη συνεργασία πολλών τοπικών φορέων, από παραγωγούς και μεταποιητές μέχρι την τοπική αυτοδιοίκηση και την Κοινωνία των Πολιτών, μαζί, φυσικά, με τους ίδιους τους κτηνοτρόφους».

Ενισχύοντας τη συμμετοχή ευάλωτων ομάδων

Ιδιαίτερη σημασία στη δουλειά του δίνεται στη συμμετοχή κοινωνικών ομάδων που συχνά μένουν στο περιθώριο: οι γυναίκες και οι νέοι. « Η ηλικιακή ανανέωση είναι η σημαντική πρόκληση της ευρωπαϊκής γεωργίας. Οι νέοι δεν μένουν στο επάγγελμα. Όχι μόνο επειδή η ζωή ενός κτηνοτρόφου είναι δύσκολη και δεν έχει πάντα καλό εισόδημα, αλλά γιατί τους εμποδίζουμε να δημιουργήσουν. Οι μεγαλύτεροι τους «νουθετούν» να συνεχίσουν τις ίδιες πρακτικές, χωρίς να τους αφήσουν το χώρο να τις εξελίξουν. Ένας νέος κτηνοτρόφος και μεταπτυχιακός φοιτητής έλεγε πως θέλει να συνεχίσει την εκτροφή μιας τοπικής φυλής αλλά με διαφορετικό τρόπο. Με το δικό του τρόπο, με ζώα πιο παραγωγικά των οποίων η εκτροφή να του επιτρέπει περισσότερο προσωπικό χρόνο. Ζητούσε δηλαδή μια ποιμενική κτηνοτροφία που να ανταποκρίνεται στις σημερινές συνθήκες», αναφέρει ο Δρ. Ράγκος.

Παρόμοια είναι και η κατάσταση για τις γυναίκες κτηνοτρόφους, που συχνά αναλαμβάνουν κρίσιμο ρόλο στις εκμεταλλεύσεις, χωρίς όμως να έχουν ορατότητα ή λόγο στις αποφάσεις. Στην Ισπανία, το δίκτυο Ganaderas en Red δημιουργήθηκε για να αλλάξει αυτό το τοπίο: οι γυναίκες διεκδικούν ρόλο στις αποφάσεις και συμμετέχουν ισότιμα στην παραγωγή.

Μέσα από συνεργασίες και ανταλλαγές γνώσεων με γυναίκες από διαφορετικές χώρες, ενισχύεται η δημιουργία ενός δικτύου ενδυνάμωσης που αναδεικνύει τη φωνή και την εμπειρία των γυναικών στην κτηνοτροφία. «Ένα καλό παράδειγμα είναι η συνεργασία ανάμεσα στις γυναίκες από την Τουρκία, το Λίβανο και την Ισπανία. Οι γυναίκες από τις δύο πρώτες χώρες ταξίδεψαν στην Ισπανία, ενώ επίσης οργανώθηκαν κοινά online webinars παράλληλα με ποσοτική έρευνα σε μέλη γυναικείων συνεταιρισμών και ποιοτική έρευνα σε οικογένειες ποιμενικών κτηνοτρόφων, με συνεντεύξεις από τη γιαγιά, τη μητέρα και την κόρη, προκειμένου να κατανοήσουν πώς εξελίσσεται η συμμετοχή των γυναικών στον αγροτικό τομέα και την εκτροφή. Μέσα από την ανταλλαγή εμπειριών, αναδείχθηκαν σημαντικές πτυχές της γυναικείας εργασίας στην ποιμενική παραγωγή και δημιουργήθηκε ένα πολύτιμο εργαλείο για την περαιτέρω ενδυνάμωση των γυναικών», όπως αναφέρει ο Δρ. Ράγκος.

Πληροφορίες: Δρ. Θανάσης Ράγκος, ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, Αθήνα, ragkos@elgo.gr .